Sobolta Franciszek (1898–1963), pułkownik WP, dowódca Polskich Oddziałów Wartowniczych w Niemczech Zachodnich. Ur. 1 IV w Krakowie, był synem Józefa i Janiny.
Naukę gimnazjalną rozpoczął S. w zakładzie jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem (1908–11) i kontynuował w szkole realnej w Krakowie; ukończył sześć klas. Po wybuchu pierwszej wojny światowej przerwał naukę i wstąpił ochotniczo (6 VIII 1914) do oddziałów strzeleckich; został przydzielony do 2. kompanii 1. pp (późniejszej I Brygady Legionów Polskich). Brał udział we wszystkich walkach tego pułku. Dn. 2 X 1916 został awansowany na sekcyjnego, a następnie sierżanta. W tym stopniu dowodził plutonem. W r. 1917 ukończył szkołę oficerską 1. pp Legionów (pp Leg.) w Zambrowie. Po kryzysie przysięgowym jako poddany austriacki został w październiku 1917 wcielony do armii austro-węgierskiej i do października 1918 służył na froncie. Dn. 1 XI 1918 wstąpił we Lwowie ochotniczo do 5. kompanii 5. pp Leg. Awans na podporucznika piechoty otrzymał 1 III 1919, a 13 IV t.r. objął dowództwo 6. kompanii 1. pp Leg. Odznaczył się w bojach o Wilno (21–22 IV t.r.) i pod Dyneburgiem (30 VIII–1 IX); brał udział w wyprawie kijowskiej, podczas której awansował (1 V 1920) na porucznika. Był trzykrotnie ranny, m.in. 2 VI pod Boryspolem oraz 20 VI pod Suchą Wolą, skąd odtransportowano go do szpitala w Krakowie. Dn. 20 VIII 1920 powrócił do służby i został zastępcą dowódcy II baonu 1. pp Leg. W listopadzie 1920 awansował na kapitana piechoty (ze starszeństwem z dn. 1 VIII 1919). Od 1 XII 1920 do kwietnia 1921 S. był słuchaczem kursu dowódców batalionu w Rembertowie. Ukończył go z wynikiem dobrym. Bezpośrednio po egzaminach wziął ochotniczo udział w III powstaniu śląskim. Od 3 V do 6 VI 1921 był kolejno szefem sztabu 1. Powstańczej Dyw. Piechoty (DP) oraz dowódcą 4. powstańczego pp. Raniony 6 VI 1921 w Sławęcicach pod Kędzierzynem, znalazł się ponownie w szpitalu w Krakowie. Po okresie rekonwalescencji, 25 VIII t.r. objął tymczasowo dowództwo II baonu 1. pp Leg., a 1 XII został dowódcą batalionu sztabowego w tym pułku. Od 10 I 1922 był w dyspozycji dowódcy 1. DP Leg. gdzie pełnił funkcję komendanta składnicy wojskowej; po pewnym czasie powrócił na stanowisko dowódcy II baonu, na którym pozostał do r. 1926.
Po przewrocie majowym S., jako zdeklarowany piłsudczyk («zajadły sekciarz legionowy» wg M. Romeyki), został mianowany oficerem do zleceń szefa gabinetu ministra spraw wojskowych. Dn. 1 I 1928 awansował na majora i objął dowództwo I baonu 21. pp «Dzieci Warszawy». Po zakończeniu dwuletniego stażu liniowego powrócił w r. 1930 do pracy w centralnych władzach wojskowych. W l. 1930–3 był kolejno oficerem do zleceń ministra spraw wojskowych i szefem samodzielnego referatu personalnego w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. W międzyczasie został awansowany na podpułkownika (ze starszeństwem od 1 I 1931). Z racji pełnionych funkcji często kontaktował się z Józefem Piłsudskim, który obdarzał go swym zaufaniem. S. miał wpływ na politykę personalną w wojsku. Jednocześnie był także szefem biura Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. Dn. 1 I 1934 został zastępcą dowódcy 36. pp Legii Akademickiej, a następnie objął dowództwo 61. pp w Bydgoszczy. Śmierć J. Piłsudskiego wpłynęła prawdopodobnie na zahamowanie jego kariery.
S. wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r., dowodząc swym pułkiem w składzie 15. DP (Armia «Pomorze»). Uczestniczył w obronie Bydgoszczy i przepraw na Wiśle. Wczesnym rankiem 15 IX, podczas okupionego dużymi stratami natarcia na niemieckie pozycje w rejonie Dobrzykowa, został ranny i dostał się do niewoli. Wojnę spędził w Oflagu VII A (Murnau w Bawarii).
Po zakończeniu drugiej wojny światowej i uwolnieniu z obozu jenieckiego S. został 1 VIII 1945, z nominacji Polskiej Misji Wojskowej w Niemczech, komendantem obozu byłych jeńców polskich w Stuttgarcie. Po ok. trzech miesiącach przeniósł się do Polskiego Ośrodka Wojskowego w Mannheim-Käfertal i na zlecenie okupacyjnych władz amerykańskich przystąpił do organizowania Polskich Oddziałów Wartowniczych (OW) przy 7. Armii USA w Niemczech. Był najpierw dowódcą batalionu, a od 3 XI t.r. szefem Polskiej Sekcji Łącznikowej przy 8-th Labor Supervision Area. Po likwidacji 3. Armii USA pod dowództwem S-ego znalazła się całość OW w amerykańskiej strefie okupacyjnej. W r. 1953 podporządkowane mu zostały, jako szefowi Głównej Sekcji Łącznikowej, szwadrony wartownicze znajdujące się do tego czasu w gestii sił powietrznych USA. W związku z tym otrzymał 1 III 1947 z nominacji szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie stopień pułkownika funkcyjnego. S. traktował OW jako część polskich sił zbrojnych na emigracji, w związku z czym utrzymywał (co najmniej w l. 1945–7) regularne kontakty ze sztabem Naczelnego Wodza i jego ekspozyturami w Niemczech (Polską Misją Wojskową i Wydz. Likwidacyjnym ds. Kontynentu), przesyłał okresowe sprawozdania i odpisy ważniejszych dokumentów. Był jednym z inicjatorów utworzenia Funduszu Społecznego OW, który świadczył pomoc materialną wartownikom w przypadkach losowych, wspierał polskie przedsięwzięcia kulturalno-oświatowe w Niemczech (potem też w Londynie), udzielał stypendiów młodzieży kształcącej się na wyższych uczelniach niemieckich. S. przykładał dużą wagę do likwidacji analfabetyzmu w podległych mu oddziałach, nauki praktycznych zawodów i języka angielskiego, by ułatwić żołnierzom dalszą emigrację do krajów zamorskich. Po redukcji OW latem 1947, stanął na czele zarządu Związku Byłych Wartowników, utworzonego w listopadzie t.r.
S. niechętnie odnosił się do sporów emigracyjnych. Natychmiast po utworzeniu Skarbu Narodowego w r. 1949 przeprowadził na zebraniu Oficerów Łącznikowych OW decyzję o opodatkowaniu na ten cel żołnierzy i oficerów w wymiarze większym niż to przewidywał statut tej instytucji, lecz zaraz po rozłamie we władzach emigracyjnych (1954), zaniechał odgórnego ściągania podatku, co w sposób widoczny odbiło się na spadku wysokości ofiar. Z podobnych względów zabronił redakcji „Ostatnich Wiadomości”, organu OW, angażowania się w polemiki na temat legalności zwalczających się ośrodków emigracyjnych. W grudniu 1962 S. zachorował, ale nadal pełnił swą funkcję. W marcu 1963 stwierdzono u niego raka z przerzutami. Zmarł 21 VI t.r. w szpitalu w Heidelbergu; pochowany został w polskiej kwaterze na cmentarzu głównym w Mannheim. Odznaczony był m.in. orderem Virtuti Militari V kl. (nr 886), czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości z Mieczami (1931), orderem Polonia Restituta V kl. (1928), Śląską Wstęgą Waleczności oraz Krzyżem I Brygady Legionów Polskich.
S. był żonaty (ślub 3 XII 1930) z Zofią Marią Sabą z Wędrowskich (Wendrowskich) (5 XII 1909 – 28 II 1974), absolwentką ASP w Warszawie, rzeźbiarką wystawiającą swoje prace w Paryżu i Nowym Jorku. Z małżeństwa tego miał syna Rafała. Po wojnie żona S-y pozostała w Polsce i po ukończeniu studiów reżyserskich i scenograficznych w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi pracowała jako scenograf w teatrach łódzkich pod nazwiskiem Ewa Soboltowa; po raz drugi wyszła za mąż za Józefa Rachwalskiego (1911–1980), scenografa.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Uzupełnienia, s. 284 (dot. żony); Słown. Teatru Pol., II 654 (dot. żony; podaje błędną datę ur.); Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Ciechanowski K., Armia „Pomorze”, W. 1983 s. 335; Dziesięciolecie Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amerykańskiej w Niemczech, Mannheim 1955; Filipow K., Order Virtuti Militari 1792–1945, W. 1990 s. 98; Hładkiewicz W., Polacy w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec 1945–1949, Zielona Góra 1982; Ordyńska Z., Zofia Wendrowska-Soboltowa, „As” R. 2: 1936 nr 34 s. 11; Pol. życie artyst. w l. 1915–39 (dot. żony); Pomarański S., Zarys historii wojennej 1-go pułku piechoty Legionów, W. 1931 s. 37, 39, 40, 44, 46, 51, 55, 58, 68, 69, 71, 106; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, W. 1978 III; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1967; Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie 1921, W. 1977 (błędnie jako Jan); Zaleski W., Społeczność wartownicza, „Kultura” (Paryż) 1950 nr 10 s. 85–100; Zawilski A., Bitwy polskiego września, Ł. 1989; – Garliński J., Świat mojej pamięci, W. 1992; Giedroyc J., Mieroszewski J., Listy 1949–1956, W. 1999 II; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1977 II; Kryska-Karski T., Materiały do historii Wojska Polskiego, Londyn 1983 Nr 7 s. 34; Lepecki M., Pamiętnik adiutanta marszałka Piłsudskiego, W. 1987; Piechota Polska 1939–1945. Materiały uzupełniające do „Księgi chwały piechoty”, Londyn 1971 z. 5 s. 44; Składkowski F. S., Strzępy meldunków, W. 1988; Spraw. zakładu naukowo-wychowawczego oo. jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem za r. szk. 1909, Przemyśl 1909 s. 83; toż za r. szk. 1910, Przemyśl 1910 s. 96; Wrzesień 1939 w relacjach i wspomnieniach, W. 1989; „Zapiski” generała Józefa Kordiana Zamoyskiego [Oprac.] W. Mroczkowski, T. Sierocki, w: Najnowsze Dzieje Polski 1914–1939, W. 1963 s. 196, 200, 205; – „Monitor Pol.” 1928 nr 260; „Zesz. do Hist. Narod. Sił Zbrojnych” Z. 4; – Nekrologi z r. 1963: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” nr 157, „Ostatnie Wiad.” nr 65 (fot.); – B. Ossol.: sygn. 16335/II s. 61–2 (nie wykorzystane); CAW: Teczka personalna S-y nr 14078, teczka odznaczeniowa Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości; Inst. Pol. i Muz. Gen. Sikorskiego w Londynie: A. XII. 3, A. XII. 89/81, A. XII. 53, A. XII. 54, A. XI. 27/67, A. XI. 25/7, KOL 404, KOL 79.
Czesław Brzoza